Բայի տեսակները
Դիմավոր և անդեմ բայեր (դերբայներ)
Խոսքի մեջ բայերը գործածվում են երկու ձևով՝ դիմավոր և անդեմ: Ըստ այդմ էլ տարբերում են դիմավոր բայեր և դերբայներ կամ անդեմ ձևեր։
Դերբայներ
Արդի արևելահայ գրական լեզվում դերբայներն ութն են՝
- Անորոշ — ել, ալ (անորոշ դերբայը կարող է հոլովվել)
- Ենթակայական — ող, ացող
- Համակատար — ելիս, ալիս
- Հարակատար — ած, ացած
- Անկատար — ում
- Վաղակատար — ել, ալ
- Ապակատար — ելու, ալու
- Ժխտական — ի, ա
Առաջին չորս դերբայները կոչվում են անկախ դերբայներ, քանի որ խոսքում կարող են գործածվել առանց օժանդակ բայի։
Վերջին չորս դերբայները կոչվում են կախյալ դերբայներ, քանի որ առանց օժանդակ բայի չեն կարող գործածվել։
Առաջադրանքներ
- Կազմի՛ր կարդալ, խաղալ, վազել, լողալ բայերի դերբայական համակարգերը։
Անորոշ — կարդալ, խաղալ, վազել, լողալ
Ենթակայական — կարդացող, խաղացող, վազող․ լողեցող
Համակատար — կարդալիս, խաղելիս ,վազելիս , լողալիս
Հարակատար — կարդացած, խաղացած, վազած, լողացած
Անկատար — կարդում, վազում, խաղում, լողում
Վաղակատար — կարդալ , վազել, խաղալ, լողալ
Ապակատար — վազելու, կարդալու , խաղալու, լողալու
2. Տրված հարակատար դերբայները տեղադրի՛ր կետերի փոխարեն:
Քնած, բերած, կառուցած, տրված, տնկված, հեռացած, ասված:
Երբ արդեն ամեն ինչ դրված էր, բոլոր պատվերները՝ ասված մոտեցավ մեքենային:
Վարպետի կառուցած բոլոր կամուրջները մինչև այսօր կան:
Երբ արքայի հրամանով տնկված անտառը մի քիչ մեծացավ, այնտեղ վայրի կենդանիներ էլ բաց թողեցին:
Աշխարհում մի մարդ միայն կարող է օգնել քնած գեղեցկուհուն:
Այս կողմերից մի քանի տարի առաջ տրված մարդիկ մեր ավանը չեն ճանաչի:
Հեղեղի բերած տուփը ոչ մի կերպ չէր բացվում:
3. Տրված ենթակայական դերբայներով նախադասություններ կազմի՛ր այնպես, որ դրանք ո՞ր հարցին պատասխանեն:
Գրող, կառուցող, ներող, բարձրացող,հիացող:
Գրող մարդը շատ գրքեր էր կարդացել:
Կառուցող մարդը սկսեց նոր շենքի պլան կազմել:
Ներող մարդիկ շատ բարի են:
Ծառին բարձրացող կապիկը ուզում է հասնի բանանին:
Արևմուտքով հիացող զույգը շատ գեղեցիկ է միասին:
4. Ընդգծված հարակատար դերբայները դարձրո՛ւ դիմավոր բայեր. Դիմավոր ձևերը ո՞ր դերբայով կազմվեցին:
Օրինակ`
Վաղուց հերքված վարկածը— վարկածը, որ վաղուց հերքվել էր:
Ցանքերի համար վտանգավոր դարձած արձրև-աձրև, որը վտանգավոր էր դարձել ցանքերի համար։
Մառախուղով պատված լեռնագագաթներ-լեռնագագաթներ, որոնք պատվել էին մառախուղով։
Ճանապարհորդի նկարագրած ջրվեժը-ջրգվեժը, որը նկարագրել էր ճանապարհորդը։
Դժվարին կացության մեջ ընկած մարդ-մարդը, որը ընկել էր դժվարին կացության մեջ։
Գիշերները մեր այգին այցելած չորքոտանին-չորքոտանին, որը այցելել էր այգին գիշերները։
Նտառից սկիզբ առած վտակ-վտակ, որը սկիզբ էր առել նտառից։
Դերբայները փոխվեցին վաղակատար դերբայերի։
5. Ընդգծված ենթակայական դերբայները դարձրո՛ւ դիմավոր բայեր. դիմավոր ձևերը ո՞ր դերբայով կազմվեցին:
Օրինակ Հերքվող վարկած— վարկած, որ հերքվում էր:
Գիշերները մեր այգին այցելող չորքոտանի-չորքոտանի, որը այցելում էր մեր այգին
Անտառից սկիզբ առնող վտակ-վտակ, որը սկիզբ էր առնում անտառից։Դժվարին կացության մեջ գտնվող մարդ-մարդ, որը գտնվում էր դվարին կացության մեջ։
Ցանքերի համար վտանգավոր դարձող անձրև-վտանգավոր անձրև, որը դարձում էր ցանքերի համար։
Մառախուղով պատվող լեռնագագաթներ-լեռնագագաթներ, որոնք պատվում էին մառախուղով։
Ջրվեժը նկարագրող ճանապարհորդ-ճանափարհորդ, որը նկարագրում էր ջրվեժը։
Դերբայները փոխվեցին անկատար դերբայի։
6. Ընդգծված անորոշ դերբայը դիմավոր բա՛յ դարձրու. ինչպիսի՞ դիմավոր ձևեր ստացվեցին:
Օրինակ`Գնաց ծովում լողանալու- Գնաց , որ ծովում լողանա:
Կանգնեց անկյունում նրան` նորից տեսնելու նպատակով-անկյունում կանգնեց, որ նրան նորից տեսնի նրան։
Խնդրեց նամակը հասցնելու մասին-խնդրեց, որ նամակը հասցնի։
Մի քանի վարկյան շահելու համար վազեց-վազեց, որ շահի մի քանի վարկյան։
Սպասեց հոսանքների բերելուն-սպասեց, որ հոսանքները բերի։
Մի քանի քայլ հեռանալով` հանդիպեց-հեռավաց, որ մի քանի քայլից հանդիպի։
Հոսանքի ուղղությամբ ցած վազելով` տեսավ-տեսավ, որ հոսանքի ուղղությամբ ցած վազի։
Ջրի պակասելու մասին խոսեցին-խոսեցին, ջրի պակասի մասին։
7.Տրված բառերի կազմությունն ու գրությունը բացատրի՛ր:
ա) Անհյուրընկալ, զրուցընկեր, դյուրընկալ, գահընկեց, անընդհատ, համընթաց:
բ) Միջօրե, հանապազօրյա, ոսկեզօծ, ապօրինի,առօրյա, առօրեական, բացօթյա, բարօրություն, զօրուգիշեր:
գ) Մանրէ, վայրէջք, հնէաբան, որևէ, երբևէ:
ՆԱՐԵԿ ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ 
Leave a comment